6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu'nun yürürlüğe girmesiyle birlikte, Türkiye'deki tüm işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması ve mevcut sağlık ve güvenlik koşullarının iyileştirilmesi büyük önem kazanmıştır. Bu raporun amacı, Türkiye'deki avukatların, hukuk büroları için iş sağlığı ve güvenliği (İSG) hizmetleri alma yükümlülüğünün olup olmadığını açıklığa kavuşturmaktır. Bu yükümlülüğün belirlenmesinde İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu'nun hükümleri, hukuk bürolarının tehlike sınıflandırması ve çalışan sayısı gibi temel faktörler rol oynamaktadır.

1. Yasal Çerçeve: 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu

Türkiye'deki iş sağlığı ve güvenliği konusundaki temel yasal düzenleme, 30 Haziran 2012 tarihinde yürürlüğe giren 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu'dur. Bu kanunun birinci maddesi, amacını işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması ve mevcut sağlık ve güvenlik şartlarının iyileştirilmesi için işveren ve çalışanların görev, yetki, sorumluluk, hak ve yükümlülüklerini düzenlemek olarak belirtmektedir. Bu geniş kapsamlı tanım, prensip olarak hukuk büroları gibi işyerlerini de potansiyel olarak kapsamaktadır.

Kanunun ikinci maddesi, uygulama alanını daha da netleştirmektedir. Bu maddeye göre, kanun kamu ve özel sektöre ait bütün işlere ve işyerlerine, bu işyerlerinin işverenleri ile işveren vekillerine, çırak ve stajyerler de dâhil olmak üzere tüm çalışanlarına faaliyet konularına bakılmaksızın uygulanır. Hukuk büroları, özel sektörde faaliyet gösteren işyerleri olarak bu genel kapsamın içindedir. Kanun, işverenlerin çalışanların işle ilgili sağlık ve güvenliğini sağlamakla yükümlü olduğunu açıkça ifade etmektedir. Bu yükümlülük, mesleki risklerin önlenmesi, eğitim ve bilgi verilmesi dâhil her türlü tedbirin alınmasını, organizasyonun yapılmasını, gerekli araç ve gereçlerin sağlanmasını, sağlık ve güvenlik tedbirlerinin değişen şartlara uygun hale getirilmesini ve mevcut durumun iyileştirilmesi için çalışmalar yapılmasını içermektedir.

2012 yılında yürürlüğe giren bu kanun, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin düzenli ve sistemli bir şekilde gerçekleştirilmesine dayanan tüm kuralları kapsamaktadır. Amaç, işveren ve çalışanın karşılıklı olarak sağlık ve güvenlik tehdidine karşı haklarını düzenlemek ve her ikisinin de yetki ve sorumlulukları bağlamında yasal hak ve ödevlerini ortaya koymaktır. Dolayısıyla, 6331 Sayılı Kanun, Türkiye'deki iş sağlığı ve güvenliği mevzuatının temelini oluşturmakta ve çeşitli yönetmelik ve tebliğlerle desteklenmektedir.

2. Hukuk Bürolarının Tehlike Sınıflandırması

İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin etkin bir şekilde sunulabilmesi için işyerleri, yaptıkları işin niteliğine göre az tehlikeli, tehlikeli ve çok tehlikeli olmak üzere üç sınıfa ayrılmaktadır. Bu sınıflandırma, işyerinde alınması gereken önlemlerin ve sunulması gereken İSG hizmetlerinin kapsamını belirlemede kritik bir rol oynamaktadır.

"İş Sağlığı ve Güvenliğine İlişkin İşyeri Tehlike Sınıfları Tebliği" uyarınca, avukatlık büroları "az tehlikeli" sınıfta yer almaktadır. Bu tebliğde, hukuk ve muhasebe faaliyetleri (69) ana başlığı altında yer alan hukuk faaliyetleri (69.1) ve özellikle hukuk danışmanlığı ve temsil faaliyetleri (avukatlık faaliyetleri) (69.10.03) "az tehlikeli" olarak kodlanmıştır. Benzer şekilde, ekspertiz faaliyetleri, tercüme ve sözlü tercüme faaliyetleri, fotoğrafçılık faaliyetleri gibi diğer mesleki, bilimsel ve teknik faaliyetlerin de genellikle "az tehlikeli" olarak sınıflandırıldığı görülmektedir. Bu sınıflandırma, hukuk bürolarında yürütülen işlerin, örneğin inşaat, maden veya kimya sanayi gibi sektörlere kıyasla daha düşük risk taşıdığı anlamına gelmektedir.

3. "Az Tehlikeli" İşyerleri İçin İSG Hizmeti Yükümlülükleri

6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, tüm işyerleri için genel iş sağlığı ve güvenliği yükümlülükleri getirmektedir. Bu yükümlülükler arasında risk değerlendirmesi yapılması, acil durum planlarının hazırlanması, yangınla mücadele ve ilk yardım çalışmalarının organize edilmesi, iş kazası ve meslek hastalıklarının kayıt ve bildiriminin yapılması, çalışanların sağlık gözetiminin sağlanması, çalışanların bilgilendirilmesi ve eğitilmesi yer almaktadır.

Kanun, tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan ve belirli sayıda çalışanı olan işyerleri için iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi görevlendirme zorunluluğu getirmiştir. Ancak, az tehlikeli sınıfta yer alan işyerleri için bu zorunluluk, belirli bir tarihe kadar daha esnek tutulmuştur. İşverenler, gerekli niteliklere sahip personel bulunmaması halinde, bu hizmetlerin tamamını veya bir kısmını Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimlerinden (OSGB) hizmet alarak yerine getirebilmektedirler.

4. Avukatlar İçin Zorunlu İSG Hizmetleri: Yürürlük Tarihleri ve Şartlar

Avukatlık bürolarının da dâhil olduğu, 50'den az çalışanı olan ve az tehlikeli sınıfta yer alan işyerleri için iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin sağlanması zorunluluğu 1 Ocak 2025 tarihi itibarıyla yürürlüğe girmiştir. Bu tarihten itibaren, 50'den az çalışanı bulunan avukatlık bürolarının da işyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanı bulundurma veya bu hizmetleri dışarıdan alma zorunluluğu başlamıştır.

Ancak, tek başına avukatlık yapan ve hiç çalışanı olmayan avukatlar için bu zorunluluk genellikle geçerli değildir. Zorunluluk, yanında bir veya daha fazla çalışanı olan avukatlık büroları için söz konusudur.

50'den az çalışanı bulunan işverenler, iş sağlığı ve güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi çalıştırabilecekleri gibi, Bakanlıkça ilan edilen eğitimleri tamamlayarak işe giriş ve periyodik muayeneler ve tetkikler hariç iş sağlığı ve güvenliği hizmetini kendileri de yürütebilirler. Bu kapsamda, az tehlikeli sınıfta yer alan avukat büroları için zorunlu olan iş sağlığı ve güvenliği eğitimi sonrasında sınavda başarılı olma şartı kaldırılmış olup, eğitimi tamamlama belgesi yeterli görülmektedir. Yönetmelikte belirtilen eğitimi tamamlayan avukatlar ve iş yerinde hizmet akdi ile çalışan işveren vekili bağlı çalışan avukatlar, iş sağlığı ve güvenliği mevzuatında iş güvenliği uzmanı veya işyeri hekimine verilen görevleri, işe giriş ve periyodik muayeneler ve tetkikler hariç olmak üzere, iş güvenliği uzmanı veya işyeri hekimi olmaksızın yerine getirebilirler.

Ayrıca, 10'dan az çalışanı bulunan ve az tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde ilk defa ve tekrar verilecek temel eğitimlerin uzaktan eğitim yöntemi kullanılarak verilmesine imkân sağlanmıştır. Söz konusu eğitimler, kamu kurumu niteliğinde meslek kuruluşları (örneğin Barolar Birliği) tarafından Bakanlıkla protokol yapılmak kaydı ile verilebilecektir. Sağlık raporlarının ise işyeri hekiminden alınması gerektiği gibi, 50'den az çalışanı bulunan ve az tehlikeli işyerleri için çalışan sağlığı merkezlerinden (ÇASMER), aile hekimlerinden veya diğer kamu sağlık hizmeti sunucularından da alınabileceği düzenlenmiştir.

5. Alternatifler ve Muafiyetler

Yukarıda belirtildiği gibi, yanında çalışanı olmayan tek avukatlar için işyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanı bulundurma zorunluluğu bulunmamaktadır. Ancak, iş sağlığı ve güvenliği prensiplerine hakim olmak ve gerekli önlemleri almak her zaman önemlidir.

Çalışanı olan avukatlık büroları için ise, İSG hizmetlerini yerine getirmenin birkaç yolu bulunmaktadır:

• İş Güvenliği Uzmanı ve İşyeri Hekimi İstihdam Etmek: Bünyesinde yeterli sayıda çalışanı olan ve bütçesi uygun olan hukuk büroları, tam zamanlı veya kısmi zamanlı iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi istihdam edebilirler.
• Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimlerinden (OSGB) Hizmet Almak: Birçok hukuk bürosu için daha pratik ve maliyet etkin bir çözüm, yetkilendirilmiş OSGB'lerden iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi hizmeti almaktır. OSGB'ler, işletmelerin İSG mevzuatına uygunluğunu sağlamak için gerekli tüm uzmanlık hizmetlerini sunarlar.
• İşveren veya İşveren Vekilinin Eğitimi Tamamlaması: 50'den az çalışanı bulunan ve az tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde, işveren veya işveren vekili Bakanlıkça ilan edilen eğitimleri tamamlayarak, işe giriş ve periyodik muayeneler hariç olmak üzere, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini kendisi yürütebilir. Bu eğitimler, Barolar Birliği gibi kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları aracılığıyla da alınabilmektedir.

6. Mevzuata Uymamanın Sonuçları

6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu'nun 26. maddesi uyarınca, iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi görevlendirme yükümlülüklerine uyulmaması durumunda idari para cezası uygulanacaktır. 2025 yılı itibarıyla, 10'dan az çalışanı olan ve az tehlikeli sınıfta bulunan işyerleri için bu yükümlülüğe uyulmaması halinde uygulanacak idari para cezası önemli bir miktara ulaşmaktadır (örneğin, 2025 yılı için 88.663 TL). Çalışan sayısı ve tehlike sınıfı arttıkça bu cezalar da artmaktadır. Bu nedenle, avukatlık bürolarının yasal yükümlülüklerini yerine getirmeleri ve çalışanlarının sağlığını ve güvenliğini sağlamaları büyük önem taşımaktadır.

7. Sonuç

Sonuç olarak, 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ve ilgili mevzuat hükümleri gereğince, Türkiye'de bir veya daha fazla çalışanı olan avukatlık bürolarının iş sağlığı ve güvenliği hizmetleri alması zorunludur. Hukuk büroları "az tehlikeli" sınıfta yer almakta olup, 50'den az çalışanı olan bürolar için işyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanı bulundurma veya bu hizmetleri dışarıdan alma zorunluluğu 1 Ocak 2025 tarihi itibarıyla başlamıştır. Küçük ölçekli hukuk büroları için işveren veya işveren vekilinin gerekli eğitimleri tamamlayarak İSG hizmetlerini kendilerinin yürütmesi de bir alternatiftir. Bu yükümlülüklerin yerine getirilmemesi halinde ise idari para cezaları uygulanabilecektir.

8. Öneriler

Hukuk bürosu sahipleri ve yöneticilerine aşağıdaki adımları atmaları önerilir:

• Bürolarındaki çalışan sayısını doğru bir şekilde tespit etmeleri.
• Çalışanları varsa, İSG gerekliliklerine uyum sağlamak için derhal harekete geçmeleri.
• Kalifiye İSG profesyonelleri istihdam etmeyi, OSGB'lerden hizmet almayı veya işveren/işveren vekilinin gerekli İSG eğitimini tamamlamasını değerlendirmeleri.
• Yerel Baroları aracılığıyla sunulan İSG eğitim programları hakkında bilgi almaları.
• İşyerlerinde risk değerlendirmesi yapmaları.
• Acil durum planları hazırlamaları ve çalışanlara gerekli eğitimleri vermeleri.
• Çalışanların düzenli sağlık gözetimini sağlamaları.
• İSG mevzuatındaki değişiklikleri takip etmeleri.

Tablo 1: İşyeri Tehlike Sınıfları (Örnekler)

Tablo 2: Tehlike Sınıfına ve Çalışan Sayısına Göre İSG Hizmeti Yükümlülükleri

Tablo 3: 2025 Yılı İdari Para Cezası (Örnek - Az Tehlikeli, 10'dan Az Çalışan)